Ahmed Cevdet Paşa’nın Ḳıṣaṣ-ı Enbiyâʾ ve Tevâriḫ-i Ḫulefâ ʾ Özelinde İslam Tarihi Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme
İnsanlığın hayatında yaşanan olaylar üzerinden belli bir süre geçtikten sonra tarih olmaktadır ve gelecek nesillere aktarılması için yazılmıştır. Tarihçiler farklı düşüncelere sahip olmaları, farklı coğrafya ve kültürde yaşamaları hasebiyle ne kadar nesnel olurlarsa olsunlar spesifik bir tarihi döne...
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Turkish |
| Published: |
Oku Okut Yayınları
2022-08-01
|
| Series: | TSBS Bildiriler Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://sempozyum.okuokut.org/article/view/197 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| Summary: | İnsanlığın hayatında yaşanan olaylar üzerinden belli bir süre geçtikten sonra tarih olmaktadır ve gelecek nesillere aktarılması için yazılmıştır. Tarihçiler farklı düşüncelere sahip olmaları, farklı coğrafya ve kültürde yaşamaları hasebiyle ne kadar nesnel olurlarsa olsunlar spesifik bir tarihi dönemi ya da olayı aktarırken farklı anlayışlara sahip olabilmişlerdir. Bazı tarihçiler insanlara bilgi vermeyi esas alırken, bazıları ise kendinden önce yazılmış olan tarihi bilgileri, olduğu gibi nakletme yoluna gitmiştir. Kur’an’da, birçok peygamberin kıssalarına yer verilmiştir. Bu kıssaların daha geniş bir şekilde aydınlatılması için, İslam tarihinde bu türde çok sayıda eser telif edilmiştir. Bu telif anlayışı Osmanlı döneminde de devam etmiş ve bu konuya dair çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Bunlardan birisi belki de en meşhuru dönemin hukuk, tarih ve devlet adamı olan Ahmed Cevdet Paşa’nın (ö. 1313/1895) Ḳıṣaṣ-ı Enbiyâʾ ve Tevâriḫ-i Ḫulefâ ʾ adlı eseridir. Eserde Ahmed Cevdet Paşa, her ne kadar kullandığı kaynakları belirtmemişse de peygamber kıssalarını anlatırken, Kur’an ve sünnette geçen bilgilere riayet ettiği görülmüştür. Eserde peygamber kıssalarından sonra klasik anlayışa bağlı kalarak siyer, Ḥulefâ-yi Râşidîn, Emevî, Abbâsî ve Türk tarihini ele almıştır. Verdiği bilgilere bakıldığında ilk dönem İslam tarihi kaynaklarından yararlandığı anlaşılmaktadır. İlk kaynaklara giderek eserin daha güvenilir ve sağlam olacağını düşünmüştür. Özellikle kronolojiyi gözetme konusunda İbnü'l-Es̱îr’e (ö. 630/1233) dayanmış, el-Kâmil ’i esas almış, az da olsa diğer kaynakları da (Ṭaberî (ö. 310/923) ve İbn Hişâm’ın (ö. 218/833)] tarihle ilgili eserleri gibi) kaynak olarak kullanmıştır. Osmanlı tarihçiliğinin tarihte “fayda” konusuna özel bir önem verdiğini belirtmek gerektiğinde Cevdet Paşa’nın tarihte faydacılık ilkesini benimsemesi, Osmanlı tarih tasavvurundaki faydacı anlayışın bir devamı olarak mülahaza edilebilir. Bu yönüyle O, insanlara bilgi vermeyi ve bir şeyler öğretmeyi, ayrıca İslam tarihini, dönemindeki hurafelerden arındırmayı amaçlamıştır. Araştırma genel tarama ve insanî ve tarihî incelemelerin gerektirdiği metinler üzerinde içerik analizi şeklinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, 19. yüzyıl önemli düşünürü Ahmed Cevdet Paşa’nın kaleme aldığı eserleri içerisinde İslam tarihiyle ilgili yazmış olduğu Ḳıṣaṣ-ı Enbiyâʾ ve Tevâriḫ-i Ḫulefâʾ özelinde bazı önemli hadiseler olay bazında ele alınmıştır. Çalışmanın 19. yüzyıl İslam tarihi yazıcılığı, müellifin yaşadığı dönemde İslam tarihi anlayışı hakkında bir fikir vermesi amaçlanmıştır. Ahmed Cevdet Paşa’nın İslam tarihi ile ilgili yazdığı bu eserinin günümüz çalışmalarına ve daha çok İslam tarihi yazımı/anlayışı/tavrı sahasındaki araştırmalara katkı sağlaması beklenmektedir. |
|---|---|
| ISSN: | 2980-3543 |