تحلیلی بر گرانیگاه بارش در شبکة ایستگاه‌های باران‌سنجی استان اردبیل

مقدمه و هدف روند کاهشی اندازة بارش در بسیاری از مناطق کشور از جمله استان‌های شمال‌غرب کشور سبب‌شده است تا بررسی ‌روش‌های جدید به‌منظور تکمیل پایگاه‌های داده‌ای‌ آبخیزهای کشور بیش از پیش ضروری شود. در این راستا، درک تغییرات گرانیگاه بارش به‌عنوان یک مفهوم نوظهور که نشان‌دهندة توزیع مکانی بلندمدت بارش...

Full description

Saved in:
Bibliographic Details
Main Authors: زینب حزباوی, وحیده مرادزاده, مهین حنیفه پور, نازیلا علائی
Format: Article
Language:fas
Published: Fars Agricultural and Natural Resources Research and Education Center 2025-01-01
Series:پژوهش‌های آبخیزداری
Subjects:
Online Access:https://wmrj.areeo.ac.ir/article_130855_a75c8266a2e31e3ca9df2f438e8854ed.pdf
Tags: Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
_version_ 1832557436238561280
author زینب حزباوی
وحیده مرادزاده
مهین حنیفه پور
نازیلا علائی
author_facet زینب حزباوی
وحیده مرادزاده
مهین حنیفه پور
نازیلا علائی
author_sort زینب حزباوی
collection DOAJ
description مقدمه و هدف روند کاهشی اندازة بارش در بسیاری از مناطق کشور از جمله استان‌های شمال‌غرب کشور سبب‌شده است تا بررسی ‌روش‌های جدید به‌منظور تکمیل پایگاه‌های داده‌ای‌ آبخیزهای کشور بیش از پیش ضروری شود. در این راستا، درک تغییرات گرانیگاه بارش به‌عنوان یک مفهوم نوظهور که نشان‌دهندة توزیع مکانی بلندمدت بارش منطقه‌ای است، برای مدیریت چالش‌های آبخیزداری از جمله کاهش اثرات خشک‌سالی، مهار سیلاب و حفاظت از منابع آب اهمیت دارد. به‌این‌منظور، این پژوهش با هدف تحلیل گرانیگاه بارش و ارتباط آن با توزیع مکانی شبکة باران‌سنجی در استان اردبیل انجام شد. مواد و روش‌ها برای محاسبة گرانیگاه بارش، از آمار بارش 49 ایستگاه هواشناسی در دورة آماری 45 ساله (1395-1350) استفاده شد. بر اساس اصل استخراج ایستگاه و با در نظر گرفتن منطقی بودن کمترین تراکم و یکنواختی، پنج ایستگاه به‌عنوان کمترین تعداد ممکن تعیین شد. سپس، تراکم 10، 20، 30 و 40 ایستگاه به‌شکل تصادفی استخراج شد تا توزیع گرانیگاه بارندگی با تراکم شبکة ایستگاه‌ها مقایسه شود. برای پیاده‌سازی مدل مرکز ثقل، محاسبة بیضی انحراف استاندارد در محیط نرم‌افزار ArcMap10.8 انجام شد و برای تحلیل همبستگی متعارف (CCA) از XLSTAT در مقیاس‌های زمانی ماهانه، فصلی و سالانه استفاده شد. نتایج و بحث نتایج نشان داد که در بهار (فروردین تا خرداد)، جهت حرکت گرانیگاه بارش به‌طور قابل‌توجهی متفاوت بود و فاصلة حرکت 18/17 کیلومتر برآورد شد. در تابستان (تیر تا شهریور)، حرکت گرانیگاه بارش عمدتاً 20/18 کیلومتر به سمت شمال بود. در پاییز (مهر تا آذر)، حرکت گرانیگاه بارش عمدتاً 20/48 کیلومتر به سمت جنوب بود و بیشترین فاصلة حرکت در مقایسه با دیگر فصل‌ها، در فصل پاییز بود. در زمستان (دی تا اسفند)، جهت حرکت گرانیگاه بارش در جهت‌های متفاوتی بود و کمترین فاصلة حرکت (8/35 کیلومتر) در مقایسه با دیگر فصل‌ها در فصل زمستان بود. جهت حرکت گرانیگاه‌ بارش سالانه نیز عمدتاً به سمت جنوب‌شرقی بود. بیشترین فاصله حرکت گرانیگاه 111/78 کیلومتر به سمت شمال‌غربی در سال 1358 بود. همچنین، گرانیگاه بارش سالانه در استان اردبیل در سه دهه 1350 تا 1360 عمدتاً به‌سمت شمال‌غربی و در دیگر دهه‌ها به سمت جنوب‌شرقی حرکت کرد. همبستگی میان تراکم شبکة ایستگاه‌ها با تغییرات گرانیگاه بارش، مثبت (0/65=CCA در سطح معنی‌داری 5%) بود. نتیجه‌گیری و پیشنهادها از میان تراکم‌های گوناگون 5، 10، 20، 30 و 40، بیشترین ضریب همبستگی متعارف با اندازة 0/80 برای تراکم 40 ایستگاه به‌دست آمد و کمترین اندازة این ضریب برای کمترین تراکم 5 ایستگاه با اندازة 0/04 بود. بر اساس نتایج این پژوهش، تغییرات حرکت الگوهای بارش که در دوره‌های خشک‌سالی و ترسالی می‌تواند مؤثر باشد، مشخص شد. پیشنهاد می‌شود که ارتباط میان تغییر اقلیم و عامل‌های پستی‌بلندی با تغییرات مکانی-زمانی گرانیگاه بارش بررسی شود.
format Article
id doaj-art-b8d823d39f254e379b5e7bc2e7be2074
institution Kabale University
issn 2981-2313
2981-2038
language fas
publishDate 2025-01-01
publisher Fars Agricultural and Natural Resources Research and Education Center
record_format Article
series پژوهش‌های آبخیزداری
spelling doaj-art-b8d823d39f254e379b5e7bc2e7be20742025-02-03T04:50:11ZfasFars Agricultural and Natural Resources Research and Education Centerپژوهش‌های آبخیزداری2981-23132981-20382025-01-01374547010.22092/wmrj.2024.364724.1570130855تحلیلی بر گرانیگاه بارش در شبکة ایستگاه‌های باران‌سنجی استان اردبیلزینب حزباوی0وحیده مرادزاده1مهین حنیفه پور2نازیلا علائی3دانشیار، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکدة کشاورزی و منابع‌طبیعی، پژوهشکدة مدیریت آب، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایراندانش‌آموختة کارشناسی ارشد، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکدة کشاورزی و منابع‌طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایراندکترای بیابان‌زدایی، گروه احیای مناطق خشک و کوهستانی، دانشکدة منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایراندانشجوی دکتری، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکدة منابع‌طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایرانمقدمه و هدف روند کاهشی اندازة بارش در بسیاری از مناطق کشور از جمله استان‌های شمال‌غرب کشور سبب‌شده است تا بررسی ‌روش‌های جدید به‌منظور تکمیل پایگاه‌های داده‌ای‌ آبخیزهای کشور بیش از پیش ضروری شود. در این راستا، درک تغییرات گرانیگاه بارش به‌عنوان یک مفهوم نوظهور که نشان‌دهندة توزیع مکانی بلندمدت بارش منطقه‌ای است، برای مدیریت چالش‌های آبخیزداری از جمله کاهش اثرات خشک‌سالی، مهار سیلاب و حفاظت از منابع آب اهمیت دارد. به‌این‌منظور، این پژوهش با هدف تحلیل گرانیگاه بارش و ارتباط آن با توزیع مکانی شبکة باران‌سنجی در استان اردبیل انجام شد. مواد و روش‌ها برای محاسبة گرانیگاه بارش، از آمار بارش 49 ایستگاه هواشناسی در دورة آماری 45 ساله (1395-1350) استفاده شد. بر اساس اصل استخراج ایستگاه و با در نظر گرفتن منطقی بودن کمترین تراکم و یکنواختی، پنج ایستگاه به‌عنوان کمترین تعداد ممکن تعیین شد. سپس، تراکم 10، 20، 30 و 40 ایستگاه به‌شکل تصادفی استخراج شد تا توزیع گرانیگاه بارندگی با تراکم شبکة ایستگاه‌ها مقایسه شود. برای پیاده‌سازی مدل مرکز ثقل، محاسبة بیضی انحراف استاندارد در محیط نرم‌افزار ArcMap10.8 انجام شد و برای تحلیل همبستگی متعارف (CCA) از XLSTAT در مقیاس‌های زمانی ماهانه، فصلی و سالانه استفاده شد. نتایج و بحث نتایج نشان داد که در بهار (فروردین تا خرداد)، جهت حرکت گرانیگاه بارش به‌طور قابل‌توجهی متفاوت بود و فاصلة حرکت 18/17 کیلومتر برآورد شد. در تابستان (تیر تا شهریور)، حرکت گرانیگاه بارش عمدتاً 20/18 کیلومتر به سمت شمال بود. در پاییز (مهر تا آذر)، حرکت گرانیگاه بارش عمدتاً 20/48 کیلومتر به سمت جنوب بود و بیشترین فاصلة حرکت در مقایسه با دیگر فصل‌ها، در فصل پاییز بود. در زمستان (دی تا اسفند)، جهت حرکت گرانیگاه بارش در جهت‌های متفاوتی بود و کمترین فاصلة حرکت (8/35 کیلومتر) در مقایسه با دیگر فصل‌ها در فصل زمستان بود. جهت حرکت گرانیگاه‌ بارش سالانه نیز عمدتاً به سمت جنوب‌شرقی بود. بیشترین فاصله حرکت گرانیگاه 111/78 کیلومتر به سمت شمال‌غربی در سال 1358 بود. همچنین، گرانیگاه بارش سالانه در استان اردبیل در سه دهه 1350 تا 1360 عمدتاً به‌سمت شمال‌غربی و در دیگر دهه‌ها به سمت جنوب‌شرقی حرکت کرد. همبستگی میان تراکم شبکة ایستگاه‌ها با تغییرات گرانیگاه بارش، مثبت (0/65=CCA در سطح معنی‌داری 5%) بود. نتیجه‌گیری و پیشنهادها از میان تراکم‌های گوناگون 5، 10، 20، 30 و 40، بیشترین ضریب همبستگی متعارف با اندازة 0/80 برای تراکم 40 ایستگاه به‌دست آمد و کمترین اندازة این ضریب برای کمترین تراکم 5 ایستگاه با اندازة 0/04 بود. بر اساس نتایج این پژوهش، تغییرات حرکت الگوهای بارش که در دوره‌های خشک‌سالی و ترسالی می‌تواند مؤثر باشد، مشخص شد. پیشنهاد می‌شود که ارتباط میان تغییر اقلیم و عامل‌های پستی‌بلندی با تغییرات مکانی-زمانی گرانیگاه بارش بررسی شود.https://wmrj.areeo.ac.ir/article_130855_a75c8266a2e31e3ca9df2f438e8854ed.pdfآبخیزهای کوهستانیالگوی مکانیتراکم ایستگاه‌هاجهت حرکت بارشخوشه‌بندی
spellingShingle زینب حزباوی
وحیده مرادزاده
مهین حنیفه پور
نازیلا علائی
تحلیلی بر گرانیگاه بارش در شبکة ایستگاه‌های باران‌سنجی استان اردبیل
پژوهش‌های آبخیزداری
آبخیزهای کوهستانی
الگوی مکانی
تراکم ایستگاه‌ها
جهت حرکت بارش
خوشه‌بندی
title تحلیلی بر گرانیگاه بارش در شبکة ایستگاه‌های باران‌سنجی استان اردبیل
title_full تحلیلی بر گرانیگاه بارش در شبکة ایستگاه‌های باران‌سنجی استان اردبیل
title_fullStr تحلیلی بر گرانیگاه بارش در شبکة ایستگاه‌های باران‌سنجی استان اردبیل
title_full_unstemmed تحلیلی بر گرانیگاه بارش در شبکة ایستگاه‌های باران‌سنجی استان اردبیل
title_short تحلیلی بر گرانیگاه بارش در شبکة ایستگاه‌های باران‌سنجی استان اردبیل
title_sort تحلیلی بر گرانیگاه بارش در شبکة ایستگاه‌های باران‌سنجی استان اردبیل
topic آبخیزهای کوهستانی
الگوی مکانی
تراکم ایستگاه‌ها
جهت حرکت بارش
خوشه‌بندی
url https://wmrj.areeo.ac.ir/article_130855_a75c8266a2e31e3ca9df2f438e8854ed.pdf
work_keys_str_mv AT zynbḥzbạwy tḥlylybrgrạnygạhbạrsẖdrsẖbḵẗạystgạhhạybạrạnsnjyạstạnạrdbyl
AT wḥydhmrạdzạdh tḥlylybrgrạnygạhbạrsẖdrsẖbḵẗạystgạhhạybạrạnsnjyạstạnạrdbyl
AT mhynḥnyfhpwr tḥlylybrgrạnygạhbạrsẖdrsẖbḵẗạystgạhhạybạrạnsnjyạstạnạrdbyl
AT nạzylạʿlạỷy tḥlylybrgrạnygạhbạrsẖdrsẖbḵẗạystgạhhạybạrạnsnjyạstạnạrdbyl