شاخصهای پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مدیریت و حفاظت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه
مقدمه زوال ساختمان خاک و کاهش نفوذ آب به خاک از نشانه‌های تخریب خاک است که منجر به کاهش پایداری و کیفیت تولید و مشکلات زیست محیطی می‌شود. از روش‌های حفاظت خاک، به طور گسترده برای مهار فرایندهای تخریب خاک و بهبود ساختمان و نفوذپذیری خاک استفاده می‌شود که میزان اثربخشی این روش‌ها در بهبود این شاخصها...
Saved in:
| Main Authors: | , , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | fas |
| Published: |
Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI)
2024-06-01
|
| Series: | Muhandisī va mudirīyyat-i ābkhīz |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://jwem.areeo.ac.ir/article_130560_aa8edbbfc79b4c110c5834d3841e2c7b.pdf |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| _version_ | 1832539810413150208 |
|---|---|
| author | یحیی پرویزی زهرا گرامی محمود عرب‌خدری |
| author_facet | یحیی پرویزی زهرا گرامی محمود عرب‌خدری |
| author_sort | یحیی پرویزی |
| collection | DOAJ |
| description | مقدمه
زوال ساختمان خاک و کاهش نفوذ آب به خاک از نشانه‌های تخریب خاک است که منجر به کاهش پایداری و کیفیت تولید و مشکلات زیست محیطی می‌شود. از روش‌های حفاظت خاک، به طور گسترده برای مهار فرایندهای تخریب خاک و بهبود ساختمان و نفوذپذیری خاک استفاده می‌شود که میزان اثربخشی این روش‌ها در بهبود این شاخصها و کنترل تخریب خاک نیازمند مطالعه و ارزیابی بیشتر است. این پژوهش با هدف بررسی پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مختلف مدیریت و حفاظت خاک و مقایسه آنها در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه انجام شده است.
مواد و روش‌ها
برای این منظور، هشت نوع عملیات احیایی و حفاظتی رایج اعمال شده در منطقه مورد مطالعه شامل قرق و مدیریت چرای دام، تبدیل دیمزار‌‌‌‌های کم بازده به مرتع، کپه‌کاری و بذرکاری اراضی مرتعی، نهال‌کاری و تغییر کاربری اراضی منابع طبیعی به باغات دیم، اصلاح کاربری اراضی دیمزار کم‌بازده به مرتع یا کشت علوفه، نهال‌کاری در جنگل و احداث خطوط تنسیق به منظور ممانعت از خاکورزی در اراضی مرتعی و جنگلی انتخاب و ارزیابی شد. برای ارزیابی با استفاده از الگوی نمونه‌برداری سیستماتیک تصادفی نقاطی در محدوده هر یک از عملیات مورد ارزیابی و شاهد مربوطه برای مطالعه و نمونه‌برداری انتخاب و استفاده شد و پس از حفر پروفیل و نمونه‌برداری از خاک، در آزمایشگاه شاخصهای پایداری خاکدانه‌ها شامل شاخصهای میانگین وزنی قطر (MWD)، میانگین هندسی قطر (GMD) و شاخص نسبت خاکدانه‌های پایدار بزرگتر از 0.25 میلی‌متر (WSA>0.25)، اندازه‌گیری و محاسبه شد. سرعت نفوذ نهایی نیز در عرصه عملیات و شاهد مربوطه با کمک دستگاه نفوذسنج صفحه‌ای، اندازه‌گیری شد. در نهایت، مقایسه آماری مقادیر میانگین شاخصهای MWD، GMD ، WSA>0.25 و سرعت نفوذ نهایی در عملیات حفاظت خاک و مناطق شاهد آنها به کمک آزمون T برای نمونه‌های مستقل و نیز مقایسه آماری میانگین شاخصهای یاد شده در عملیات مختلف با آزمون دانکن به کمک نرم‌افزار SPSS انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج ارزیابی نشان داد که کمترین میزان شاخص MWD مربوط به تسطیح اراضی و نهال‌کاری به ترتیب به مقدار 0.15 و 0.35 میلی‌متر و بیشترین آن به میزان 1.9، 1.8 و 1.6 میلی‌متر به ترتیب مربوط به عملیات بادامکاری 20 و 10 ساله و منطقه جنگلی است. همچنین در عملیات علوفه‌کاری و احداث باغ و بادامکاری 10 ساله، بیشترین مقدار شاخص WSA>0.25 بوده است که نشان از تشکیل خاکدانه‌های درشت و پایدار در اثر عملیات حفاظتی است. در بین هشت عملیات مورد بررسی، عملیات بادامکاری 20 ساله بیشترین درصد تغییرات را با شاخصهای MWD و WSA>0.25 در جهت افزایش و بهبود این شاخصها داشته است. همچنین نتایج شاخص سرعت نفوذ نهایی نشان داد که در اثر انجام عملیات حفاظت خاک اصلاح کاربری دیمزار کم‌بازده به نهال‌کاری و تغییر کاربری مرتع به بادامکاری با سابقه10 ساله بیشترین افزایش در مقدار سرعت نفوذ نهایی، به ترتیب به میزان 21.8 و 16 درصد نسبت به شاهد، را نشان داده است.
نتیجه‌گیری
در مجموع می‌توان بیان کرد که تأثیر عملیات حفاظت خاک منجر به افزایش سهم نسبی خاکدانه‌های درشت‌تر شده است. اما شاخص نفوذپذیری خاک نتایج متناقضی را نشان داد چراکه علاوه بر اثر عملیات‌های حفاظت خاک مورد ارزیابی، مولفه‌های دیگری نیز در شاخص نفوذ آب به خاک موثر بوده است که مستلزم انجام مطالعات تکمیلی است و در نتیجه بررسی نقش مدیریت، به ویژه مدیریت کاربری در کنترل یا تشدید روند تخریب خاک، ضرورتی جهت بهره‌برداری پایدار از منابع خاک است. |
| format | Article |
| id | doaj-art-383d63f0d43140629e438be19ea93672 |
| institution | Kabale University |
| issn | 2251-9300 2322-536X |
| language | fas |
| publishDate | 2024-06-01 |
| publisher | Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI) |
| record_format | Article |
| series | Muhandisī va mudirīyyat-i ābkhīz |
| spelling | doaj-art-383d63f0d43140629e438be19ea936722025-02-05T08:25:31ZfasSoil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI)Muhandisī va mudirīyyat-i ābkhīz2251-93002322-536X2024-06-0116220122310.22092/ijwmse.2023.362440.2023130560شاخصهای پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مدیریت و حفاظت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاهیحیی پرویزی0زهرا گرامی1محمود عرب‌خدری2استاد، گروه حفاظت آب و خاک، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایرانپژوهشگر، گروه حفاظت آب و خاک، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایراناستاد، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایرانمقدمه زوال ساختمان خاک و کاهش نفوذ آب به خاک از نشانه‌های تخریب خاک است که منجر به کاهش پایداری و کیفیت تولید و مشکلات زیست محیطی می‌شود. از روش‌های حفاظت خاک، به طور گسترده برای مهار فرایندهای تخریب خاک و بهبود ساختمان و نفوذپذیری خاک استفاده می‌شود که میزان اثربخشی این روش‌ها در بهبود این شاخصها و کنترل تخریب خاک نیازمند مطالعه و ارزیابی بیشتر است. این پژوهش با هدف بررسی پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مختلف مدیریت و حفاظت خاک و مقایسه آنها در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه انجام شده است. مواد و روش‌ها برای این منظور، هشت نوع عملیات احیایی و حفاظتی رایج اعمال شده در منطقه مورد مطالعه شامل قرق و مدیریت چرای دام، تبدیل دیمزار‌‌‌‌های کم بازده به مرتع، کپه‌کاری و بذرکاری اراضی مرتعی، نهال‌کاری و تغییر کاربری اراضی منابع طبیعی به باغات دیم، اصلاح کاربری اراضی دیمزار کم‌بازده به مرتع یا کشت علوفه، نهال‌کاری در جنگل و احداث خطوط تنسیق به منظور ممانعت از خاکورزی در اراضی مرتعی و جنگلی انتخاب و ارزیابی شد. برای ارزیابی با استفاده از الگوی نمونه‌برداری سیستماتیک تصادفی نقاطی در محدوده هر یک از عملیات مورد ارزیابی و شاهد مربوطه برای مطالعه و نمونه‌برداری انتخاب و استفاده شد و پس از حفر پروفیل و نمونه‌برداری از خاک، در آزمایشگاه شاخصهای پایداری خاکدانه‌ها شامل شاخصهای میانگین وزنی قطر (MWD)، میانگین هندسی قطر (GMD) و شاخص نسبت خاکدانه‌های پایدار بزرگتر از 0.25 میلی‌متر (WSA>0.25)، اندازه‌گیری و محاسبه شد. سرعت نفوذ نهایی نیز در عرصه عملیات و شاهد مربوطه با کمک دستگاه نفوذسنج صفحه‌ای، اندازه‌گیری شد. در نهایت، مقایسه آماری مقادیر میانگین شاخصهای MWD، GMD ، WSA>0.25 و سرعت نفوذ نهایی در عملیات حفاظت خاک و مناطق شاهد آنها به کمک آزمون T برای نمونه‌های مستقل و نیز مقایسه آماری میانگین شاخصهای یاد شده در عملیات مختلف با آزمون دانکن به کمک نرم‌افزار SPSS انجام شد. نتایج و بحث نتایج ارزیابی نشان داد که کمترین میزان شاخص MWD مربوط به تسطیح اراضی و نهال‌کاری به ترتیب به مقدار 0.15 و 0.35 میلی‌متر و بیشترین آن به میزان 1.9، 1.8 و 1.6 میلی‌متر به ترتیب مربوط به عملیات بادامکاری 20 و 10 ساله و منطقه جنگلی است. همچنین در عملیات علوفه‌کاری و احداث باغ و بادامکاری 10 ساله، بیشترین مقدار شاخص WSA>0.25 بوده است که نشان از تشکیل خاکدانه‌های درشت و پایدار در اثر عملیات حفاظتی است. در بین هشت عملیات مورد بررسی، عملیات بادامکاری 20 ساله بیشترین درصد تغییرات را با شاخصهای MWD و WSA>0.25 در جهت افزایش و بهبود این شاخصها داشته است. همچنین نتایج شاخص سرعت نفوذ نهایی نشان داد که در اثر انجام عملیات حفاظت خاک اصلاح کاربری دیمزار کم‌بازده به نهال‌کاری و تغییر کاربری مرتع به بادامکاری با سابقه10 ساله بیشترین افزایش در مقدار سرعت نفوذ نهایی، به ترتیب به میزان 21.8 و 16 درصد نسبت به شاهد، را نشان داده است. نتیجه‌گیری در مجموع می‌توان بیان کرد که تأثیر عملیات حفاظت خاک منجر به افزایش سهم نسبی خاکدانه‌های درشت‌تر شده است. اما شاخص نفوذپذیری خاک نتایج متناقضی را نشان داد چراکه علاوه بر اثر عملیات‌های حفاظت خاک مورد ارزیابی، مولفه‌های دیگری نیز در شاخص نفوذ آب به خاک موثر بوده است که مستلزم انجام مطالعات تکمیلی است و در نتیجه بررسی نقش مدیریت، به ویژه مدیریت کاربری در کنترل یا تشدید روند تخریب خاک، ضرورتی جهت بهره‌برداری پایدار از منابع خاک است.https://jwem.areeo.ac.ir/article_130560_aa8edbbfc79b4c110c5834d3841e2c7b.pdfبادامکاریتخریب خاکتسطیح اراضیخاکدانهسرعت نفوذ نهایی |
| spellingShingle | یحیی پرویزی زهرا گرامی محمود عرب‌خدری شاخصهای پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مدیریت و حفاظت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه Muhandisī va mudirīyyat-i ābkhīz بادامکاری تخریب خاک تسطیح اراضی خاکدانه سرعت نفوذ نهایی |
| title | شاخصهای پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مدیریت و حفاظت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه |
| title_full | شاخصهای پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مدیریت و حفاظت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه |
| title_fullStr | شاخصهای پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مدیریت و حفاظت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه |
| title_full_unstemmed | شاخصهای پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مدیریت و حفاظت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه |
| title_short | شاخصهای پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مدیریت و حفاظت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه |
| title_sort | شاخصهای پایداری ساختمان خاک و نفوذپذیری خاک متاثر از عملیات مدیریت و حفاظت خاک در حوزه آبخیز رزین استان کرمانشاه |
| topic | بادامکاری تخریب خاک تسطیح اراضی خاکدانه سرعت نفوذ نهایی |
| url | https://jwem.areeo.ac.ir/article_130560_aa8edbbfc79b4c110c5834d3841e2c7b.pdf |
| work_keys_str_mv | AT yḥyyprwyzy sẖạkẖṣhạypạydạrysạkẖtmạnkẖạḵwnfwdẖpdẖyrykẖạḵmtạtẖrạzʿmlyạtmdyrytwḥfạẓtkẖạḵdrḥwzhậbkẖyzrzynạstạnḵrmạnsẖạh AT zhrạgrạmy sẖạkẖṣhạypạydạrysạkẖtmạnkẖạḵwnfwdẖpdẖyrykẖạḵmtạtẖrạzʿmlyạtmdyrytwḥfạẓtkẖạḵdrḥwzhậbkẖyzrzynạstạnḵrmạnsẖạh AT mḥmwdʿrbkẖdry sẖạkẖṣhạypạydạrysạkẖtmạnkẖạḵwnfwdẖpdẖyrykẖạḵmtạtẖrạzʿmlyạtmdyrytwḥfạẓtkẖạḵdrḥwzhậbkẖyzrzynạstạnḵrmạnsẖạh |