İşârî Yorumun Erken Dönemi: Hakîm et-Tirmizî’nin Beyânü'l-fark'ı Üzerine Bir İnceleme
Hakîm et-Tirmizî (ö. 320/930), başta tasavvuf olmak üzere hadis ve kelâm gibi çeşitli dinî ilimlerde eserler kaleme almış önemli bir sûfîdir. Tirmizî’nin ilk dönem tasavvufunun oluşumuna katkı sağlayan önemli eserlerinden biri, Beyânü’l-Fark’tır. Tirmizî, bu eserini tasavvufun teşekkül sürecinde ta...
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Turkish |
| Published: |
Oku Okut Yayınları
2025-01-01
|
| Series: | TSBS Bildiriler Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://sempozyum.okuokut.org/article/view/645 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| _version_ | 1850078631997472768 |
|---|---|
| author | Nuriye İnci |
| author_facet | Nuriye İnci |
| author_sort | Nuriye İnci |
| collection | DOAJ |
| description |
Hakîm et-Tirmizî (ö. 320/930), başta tasavvuf olmak üzere hadis ve kelâm gibi çeşitli dinî ilimlerde eserler kaleme almış önemli bir sûfîdir. Tirmizî’nin ilk dönem tasavvufunun oluşumuna katkı sağlayan önemli eserlerinden biri, Beyânü’l-Fark’tır. Tirmizî, bu eserini tasavvufun teşekkül sürecinde tartışılan temel sorulardan biri olan “Kur’ân nasıl anlaşılmalıdır?” sorusu çerçevesinde kaleme almıştır. Müellif, Kur’ân’dan âyetler iktibas ederek “kalb” kavramı ekseninde izah ettiği idrak vasıtalarını işârî yorumla ilişkilendirerek tasavvuf ilminin gelişiminde önemli bir aşama kaydetmiştir. Bu makalede, Tirmizî’nin idrak mertebeleri ile işârî yorum arasında kurduğu irtibat ile neyi temellendirmek istediği sorusu çerçevesinde eseri incelenmiş ve konuya ilişkin teorik yaklaşımları değerlendirilmiştir. İçerik analizi yöntemi kullanılarak yapılan çalışmada, işaret ve hikmetin mahallinin “kalb” olduğu fikrine odaklanılmıştır. Tirmizî, kalb kavramı üzerine inşa ettiği eserinde kelimenin gözden kaçan anlamlarını “sadr, kalb, fuâd ve lübb” şeklinde kademeli olarak açıklayarak her bir idrak derecesinin farklı bir dinî bilinç düzeyini temsil ettiğini ifade eder. “İslam, iman, marifet ve tevhid” kavramlarını bu idrak merkezleriyle ilişkilendirerek, bunları temsil edenleri “Müslüman, mümin, arif ve muvahhid” olarak isimlendirir. Bu çalışmanın temel amacı, kişinin idrak ve amel düzeyine göre Kur’ân âyetlerinin zahirî ve batınî anlamlarını kavrayabileceği düşüncesini temellendirmek ve işârî yoruma zemin hazırlamaktır. Yapılan çalışmada elde edilen sonuç olarak Tirmizî’nin Beyânü’l-Fark eseri, tasavvufî düşüncenin gelişim sürecinde Kur’ân’ın zahirî ve batınî yorumuna dair en erken teorik altyapıyı sağlayan önemli bir eserdir. Tirmizî, ibadet ve amelde devamlılık göstermenin idraki artırıcı bir rol oynadığını ve manevi hayatında kemale erişen bir insanın nasları anlama potansiyelinin arttığını belirtmektedir. İşârî kavramını, sembollerle anlatmak ve Hakkın tevhidine uygun olarak ince işaretler sunmak şeklinde tanımlayan Tirmizî, ibârî yorumla fıkhı, işârî yorumla tasavvufu veya dinin ihsan boyutunu ifade eder. Kalb ise işârî yorumun merkezidir; bu nedenle marifet ve hikmetin doğması için kalbin saflaştırılması ve nefsin tezkiyesi gerekmektedir. Tirmizî, nefs ile velayet teorisini de bu görüş üzerine inşa etmektedir. Bu bağlamda Tirmizî, tasavvuf ilminin dinî ilimler arasında temellendirilmesine ve terminolojisinin gelişimine önemli katkılar sağlamış, aynı zamanda dönemin bilgi birikimiyle insan tasavvurunun anlaşılmasına önemli ölçüde katkıda bulunmuştur.
* Bu çalışma 4. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan “Hakîm et- Tirmizî’nin Beyânü’l-farḳ Eserinde İdrak Araçları ve İşârî Yorum İlişkisi” adlı bildirinin içeriği geliştirilerek üretilmiş hâlidir.
|
| format | Article |
| id | doaj-art-2d3b284c550d4bac96b5fad5ad2be3d9 |
| institution | DOAJ |
| issn | 2980-3543 |
| language | Turkish |
| publishDate | 2025-01-01 |
| publisher | Oku Okut Yayınları |
| record_format | Article |
| series | TSBS Bildiriler Dergisi |
| spelling | doaj-art-2d3b284c550d4bac96b5fad5ad2be3d92025-08-20T02:45:30ZturOku Okut YayınlarıTSBS Bildiriler Dergisi2980-35432025-01-01410.55709/tsbsdergisi.645İşârî Yorumun Erken Dönemi: Hakîm et-Tirmizî’nin Beyânü'l-fark'ı Üzerine Bir İncelemeNuriye İnci0https://orcid.org/0000-0002-2036-478XEge Üniversitesi Hakîm et-Tirmizî (ö. 320/930), başta tasavvuf olmak üzere hadis ve kelâm gibi çeşitli dinî ilimlerde eserler kaleme almış önemli bir sûfîdir. Tirmizî’nin ilk dönem tasavvufunun oluşumuna katkı sağlayan önemli eserlerinden biri, Beyânü’l-Fark’tır. Tirmizî, bu eserini tasavvufun teşekkül sürecinde tartışılan temel sorulardan biri olan “Kur’ân nasıl anlaşılmalıdır?” sorusu çerçevesinde kaleme almıştır. Müellif, Kur’ân’dan âyetler iktibas ederek “kalb” kavramı ekseninde izah ettiği idrak vasıtalarını işârî yorumla ilişkilendirerek tasavvuf ilminin gelişiminde önemli bir aşama kaydetmiştir. Bu makalede, Tirmizî’nin idrak mertebeleri ile işârî yorum arasında kurduğu irtibat ile neyi temellendirmek istediği sorusu çerçevesinde eseri incelenmiş ve konuya ilişkin teorik yaklaşımları değerlendirilmiştir. İçerik analizi yöntemi kullanılarak yapılan çalışmada, işaret ve hikmetin mahallinin “kalb” olduğu fikrine odaklanılmıştır. Tirmizî, kalb kavramı üzerine inşa ettiği eserinde kelimenin gözden kaçan anlamlarını “sadr, kalb, fuâd ve lübb” şeklinde kademeli olarak açıklayarak her bir idrak derecesinin farklı bir dinî bilinç düzeyini temsil ettiğini ifade eder. “İslam, iman, marifet ve tevhid” kavramlarını bu idrak merkezleriyle ilişkilendirerek, bunları temsil edenleri “Müslüman, mümin, arif ve muvahhid” olarak isimlendirir. Bu çalışmanın temel amacı, kişinin idrak ve amel düzeyine göre Kur’ân âyetlerinin zahirî ve batınî anlamlarını kavrayabileceği düşüncesini temellendirmek ve işârî yoruma zemin hazırlamaktır. Yapılan çalışmada elde edilen sonuç olarak Tirmizî’nin Beyânü’l-Fark eseri, tasavvufî düşüncenin gelişim sürecinde Kur’ân’ın zahirî ve batınî yorumuna dair en erken teorik altyapıyı sağlayan önemli bir eserdir. Tirmizî, ibadet ve amelde devamlılık göstermenin idraki artırıcı bir rol oynadığını ve manevi hayatında kemale erişen bir insanın nasları anlama potansiyelinin arttığını belirtmektedir. İşârî kavramını, sembollerle anlatmak ve Hakkın tevhidine uygun olarak ince işaretler sunmak şeklinde tanımlayan Tirmizî, ibârî yorumla fıkhı, işârî yorumla tasavvufu veya dinin ihsan boyutunu ifade eder. Kalb ise işârî yorumun merkezidir; bu nedenle marifet ve hikmetin doğması için kalbin saflaştırılması ve nefsin tezkiyesi gerekmektedir. Tirmizî, nefs ile velayet teorisini de bu görüş üzerine inşa etmektedir. Bu bağlamda Tirmizî, tasavvuf ilminin dinî ilimler arasında temellendirilmesine ve terminolojisinin gelişimine önemli katkılar sağlamış, aynı zamanda dönemin bilgi birikimiyle insan tasavvurunun anlaşılmasına önemli ölçüde katkıda bulunmuştur. * Bu çalışma 4. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan “Hakîm et- Tirmizî’nin Beyânü’l-farḳ Eserinde İdrak Araçları ve İşârî Yorum İlişkisi” adlı bildirinin içeriği geliştirilerek üretilmiş hâlidir. https://sempozyum.okuokut.org/article/view/645TasavvufHakîm et-TirmizîBeyânü’l-FarkKalbİşârî Tefsir |
| spellingShingle | Nuriye İnci İşârî Yorumun Erken Dönemi: Hakîm et-Tirmizî’nin Beyânü'l-fark'ı Üzerine Bir İnceleme TSBS Bildiriler Dergisi Tasavvuf Hakîm et-Tirmizî Beyânü’l-Fark Kalb İşârî Tefsir |
| title | İşârî Yorumun Erken Dönemi: Hakîm et-Tirmizî’nin Beyânü'l-fark'ı Üzerine Bir İnceleme |
| title_full | İşârî Yorumun Erken Dönemi: Hakîm et-Tirmizî’nin Beyânü'l-fark'ı Üzerine Bir İnceleme |
| title_fullStr | İşârî Yorumun Erken Dönemi: Hakîm et-Tirmizî’nin Beyânü'l-fark'ı Üzerine Bir İnceleme |
| title_full_unstemmed | İşârî Yorumun Erken Dönemi: Hakîm et-Tirmizî’nin Beyânü'l-fark'ı Üzerine Bir İnceleme |
| title_short | İşârî Yorumun Erken Dönemi: Hakîm et-Tirmizî’nin Beyânü'l-fark'ı Üzerine Bir İnceleme |
| title_sort | isari yorumun erken donemi hakim et tirmizi nin beyanu l fark i uzerine bir inceleme |
| topic | Tasavvuf Hakîm et-Tirmizî Beyânü’l-Fark Kalb İşârî Tefsir |
| url | https://sempozyum.okuokut.org/article/view/645 |
| work_keys_str_mv | AT nuriyeinci isariyorumunerkendonemihakimettirmizininbeyanulfarkıuzerinebirinceleme |