کاربست تحلیل SWOT با تفکیک عوامل طبیعی و انسانی در مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز میخ‌ساز در استان مازندران
مقدمه امروزه، تخریب شدید محیط زیست و کاهش عملکرد آبخیزها تحت تاثیر عومل مختلف از اهمیت خاصی برخوردار است. برای مقابله با این تهدیدات، استفاده از رویکرد مدیریت یکپارچه حوزه‌های آبخیز و کاربست مفهومی SWOT مرسوم است. این تحلیل با برخورداری از ویژگی‌های ساختاری و انعطاف‌پذیری مناسب، قابلیت‌های گسترده‌ای...
Saved in:
| Main Authors: | , , , , , , , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | fas |
| Published: |
Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI)
1402-09-01
|
| Series: | Muhandisī va mudirīyyat-i ābkhīz |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://jwem.areeo.ac.ir/article_130361_5c04bb26d44749e5e0a2713e61e9aa4c.pdf |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| _version_ | 1832539798994157568 |
|---|---|
| author | رضا چمنی هنگامه شکوهیده سمیه زارع رضا زارعی حامد امینی لیلا همتی وحید موسوی عبدالواحد خالدی درویشان |
| author_facet | رضا چمنی هنگامه شکوهیده سمیه زارع رضا زارعی حامد امینی لیلا همتی وحید موسوی عبدالواحد خالدی درویشان |
| author_sort | رضا چمنی |
| collection | DOAJ |
| description | مقدمه
امروزه، تخریب شدید محیط زیست و کاهش عملکرد آبخیزها تحت تاثیر عومل مختلف از اهمیت خاصی برخوردار است. برای مقابله با این تهدیدات، استفاده از رویکرد مدیریت یکپارچه حوزه‌های آبخیز و کاربست مفهومی SWOT مرسوم است. این تحلیل با برخورداری از ویژگی‌های ساختاری و انعطاف‌پذیری مناسب، قابلیت‌های گسترده‌ای در راستای مدیریت بوم سازگان‌های مختلف را دارا هستند. در مدل تحلیلی SWOT، راهبردها برای دستیابی به حداکثر نقاط قوت و فرصتها و به حداقل رساندن نقاط ضعف و تهدیدها، تدوین می‌شود. لذا، در این پژوهش سعی شده است، تاثیر عوامل مختلف انسانی و طبیعی بر وضعیت حوزه آبخیز میخ‌ساز با رویکرد SWOT مورد ارزیابی قرار گیرد.
مواد و روش‌ها
حوزه آبخیز میخ‌ساز، با مساحت 11191.1 هکتار، در غرب استان مازندران و در شهرستان نوشهر، بخش کجور و دهستان زانوس رستاق واقع شده است. به لحاظ تغییرات ارتفاعی، کمترین ارتفاع آن 1374.7 متر از سطح دریا واقع در خروجی آبخیز و مرتفع‌ترین آن 3689 متر واقع در ارتفاعات جنوبی است. مقدار متوسط بارش سالانه حوزه آبخیز میخ‌ساز به‌طور متوسط 427.8 میلی‌متر و میانگین دمای سالانه آن 10.53 درجه سانتی‌گراد است. تحلیل SWOT، از جمله روش‌های کارآمد مدیریت راهبردی به‌شمار می‌آید که جهت نتایج سودمند در آبخیز‌های مختلف مطالعاتی، تجزیه و تحلیل ظرفیت‌های محلی و به‌طور کلی در راستای نیل به اهداف مطالعات برنامه‌ریزی توسعه یکپارچه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. اولین مرحله در مدیریت راهبردی تشکیل ماتریس SWOT، است. ماتریس SWOT، با در نظر گرفتن شرایط و عوامل داخلی و خارجی حاکم بر یک سیستم، مبنای خوبی را برای تدوین راهبردها فراهم می‌آورد. برای ارائه استراتژی در چارچوب رویکرد موجود، از چهار نوع استراتژی شامل استراتژی‌های رقابتی-تهاجمی، تنوع، بازنگری و تدافعی استفاده شده است. برای ارائه هر نوع استراتژی، دو یا چند مولفه از عوامل موجود که یکدیگر را تحت پوشش قرار داده و یا در ارتباط هستند، در نظر گرفته شد. سپس، در راستای این عوامل ترکیب شده، بهترین استراتژی‌ها برای منطقه مورد پژوهش مشخص شد و در نهایت، رتبه‌بندی عوامل صورت گرفت. در اجرای استراتژی‌های SO، با استفاده از نقاط قوت داخلی می‌توان از فرصت‌های خارجی حداکثر بهره‌‌برداری را نمود.
نتایج و بحث
دو عامل اتکای درآمد به بخش‌های مختلف (دامداری-کشاورزی-خدمات) و تنوع اقلیمی (بارش و دما) در آبخیز، با امتیاز موزون 0.23 به‌طور مشترک بیشترین اهمیت را در بین نقاط قوت به‌خود اختصاص داده‌اند. در نقاط ضعف، عامل کافی نبودن مایملک نسبت به بعد خانوار با امتیاز موزون 0.63 مهمترین نقطه ضعف آبخیز مشخص شده است. دو عامل امکان احیای صنایع دستی و طبیعت مناسب برای گردشگری، با امتیاز مشترک 0.3 مهمترین فرصتها در این آبخیز هستند. در حوزه آبخیز میخ‌ساز، احتمال سیلاب بهاره به‌دلیل ذوب برف با امتیاز 0.2 و سرمای زودرس و دیرس، با امتیاز 0.18 از مهمترین تهدیدات پیش روی آن است. بر این اساس، عوامل داخلی با امتیاز 3.54 نسبت به عوامل خارجی با امتیاز 2.89، تاثیر بیشتری بر بهبود وضعیت حوزه آبخیز میخ‌ساز دارند.
نتیجه‌گیری
در این پژوهش، تاثیر عوامل طبیعی و انسانی بر مدیریت حوزه آبخیز میخ‌ساز استان مازندران، با استفاده از روش SWOT مورد ارزیابی و سنجش قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد، در حوزه آبخیز میخ‌ساز اتکای درآمد به بخش‌های مختلف و تنوع اقلیمی در آبخیز پر اهمیت‌‌ترین نقاط قوت و کافی نبودن مایملک نسبت به بعد خانوار مهمترین نقطه ضعف است. اولویت‌‌بندی راهبرد‌‌های منطقه نیز حاکی از آن است که راهبرد کاهش تخریب منابع و اصلاح الگوی معیشتی به‌ترتیب با امتیازهای 2.21 و 2.19 در اولویت‌های اول و دوم قرار دارند. |
| format | Article |
| id | doaj-art-0f8d6439ac9646f8ae655079e2cd5325 |
| institution | Kabale University |
| issn | 2251-9300 2322-536X |
| language | fas |
| publishDate | 1402-09-01 |
| publisher | Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI) |
| record_format | Article |
| series | Muhandisī va mudirīyyat-i ābkhīz |
| spelling | doaj-art-0f8d6439ac9646f8ae655079e2cd53252025-02-05T08:25:17ZfasSoil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI)Muhandisī va mudirīyyat-i ābkhīz2251-93002322-536X1402-09-0115458860210.22092/ijwmse.2023.361242.2008130361کاربست تحلیل SWOT با تفکیک عوامل طبیعی و انسانی در مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز میخ‌ساز در استان مازندرانرضا چمنی0هنگامه شکوهیده1سمیه زارع2رضا زارعی3حامد امینی4لیلا همتی5وحید موسوی6عبدالواحد خالدی درویشان7دانشجوی دکتری گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایراندانشجوی دکتری گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایراندانشجوی دکتری گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایراندانشجوی دکتری گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایراندانشجوی دکتری گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایراندانشجوی دکتری گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایراناستادیار، گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایراندانشیار، گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، ایرانمقدمه امروزه، تخریب شدید محیط زیست و کاهش عملکرد آبخیزها تحت تاثیر عومل مختلف از اهمیت خاصی برخوردار است. برای مقابله با این تهدیدات، استفاده از رویکرد مدیریت یکپارچه حوزه‌های آبخیز و کاربست مفهومی SWOT مرسوم است. این تحلیل با برخورداری از ویژگی‌های ساختاری و انعطاف‌پذیری مناسب، قابلیت‌های گسترده‌ای در راستای مدیریت بوم سازگان‌های مختلف را دارا هستند. در مدل تحلیلی SWOT، راهبردها برای دستیابی به حداکثر نقاط قوت و فرصتها و به حداقل رساندن نقاط ضعف و تهدیدها، تدوین می‌شود. لذا، در این پژوهش سعی شده است، تاثیر عوامل مختلف انسانی و طبیعی بر وضعیت حوزه آبخیز میخ‌ساز با رویکرد SWOT مورد ارزیابی قرار گیرد. مواد و روش‌ها حوزه آبخیز میخ‌ساز، با مساحت 11191.1 هکتار، در غرب استان مازندران و در شهرستان نوشهر، بخش کجور و دهستان زانوس رستاق واقع شده است. به لحاظ تغییرات ارتفاعی، کمترین ارتفاع آن 1374.7 متر از سطح دریا واقع در خروجی آبخیز و مرتفع‌ترین آن 3689 متر واقع در ارتفاعات جنوبی است. مقدار متوسط بارش سالانه حوزه آبخیز میخ‌ساز به‌طور متوسط 427.8 میلی‌متر و میانگین دمای سالانه آن 10.53 درجه سانتی‌گراد است. تحلیل SWOT، از جمله روش‌های کارآمد مدیریت راهبردی به‌شمار می‌آید که جهت نتایج سودمند در آبخیز‌های مختلف مطالعاتی، تجزیه و تحلیل ظرفیت‌های محلی و به‌طور کلی در راستای نیل به اهداف مطالعات برنامه‌ریزی توسعه یکپارچه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. اولین مرحله در مدیریت راهبردی تشکیل ماتریس SWOT، است. ماتریس SWOT، با در نظر گرفتن شرایط و عوامل داخلی و خارجی حاکم بر یک سیستم، مبنای خوبی را برای تدوین راهبردها فراهم می‌آورد. برای ارائه استراتژی در چارچوب رویکرد موجود، از چهار نوع استراتژی شامل استراتژی‌های رقابتی-تهاجمی، تنوع، بازنگری و تدافعی استفاده شده است. برای ارائه هر نوع استراتژی، دو یا چند مولفه از عوامل موجود که یکدیگر را تحت پوشش قرار داده و یا در ارتباط هستند، در نظر گرفته شد. سپس، در راستای این عوامل ترکیب شده، بهترین استراتژی‌ها برای منطقه مورد پژوهش مشخص شد و در نهایت، رتبه‌بندی عوامل صورت گرفت. در اجرای استراتژی‌های SO، با استفاده از نقاط قوت داخلی می‌توان از فرصت‌های خارجی حداکثر بهره‌‌برداری را نمود. نتایج و بحث دو عامل اتکای درآمد به بخش‌های مختلف (دامداری-کشاورزی-خدمات) و تنوع اقلیمی (بارش و دما) در آبخیز، با امتیاز موزون 0.23 به‌طور مشترک بیشترین اهمیت را در بین نقاط قوت به‌خود اختصاص داده‌اند. در نقاط ضعف، عامل کافی نبودن مایملک نسبت به بعد خانوار با امتیاز موزون 0.63 مهمترین نقطه ضعف آبخیز مشخص شده است. دو عامل امکان احیای صنایع دستی و طبیعت مناسب برای گردشگری، با امتیاز مشترک 0.3 مهمترین فرصتها در این آبخیز هستند. در حوزه آبخیز میخ‌ساز، احتمال سیلاب بهاره به‌دلیل ذوب برف با امتیاز 0.2 و سرمای زودرس و دیرس، با امتیاز 0.18 از مهمترین تهدیدات پیش روی آن است. بر این اساس، عوامل داخلی با امتیاز 3.54 نسبت به عوامل خارجی با امتیاز 2.89، تاثیر بیشتری بر بهبود وضعیت حوزه آبخیز میخ‌ساز دارند. نتیجه‌گیری در این پژوهش، تاثیر عوامل طبیعی و انسانی بر مدیریت حوزه آبخیز میخ‌ساز استان مازندران، با استفاده از روش SWOT مورد ارزیابی و سنجش قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد، در حوزه آبخیز میخ‌ساز اتکای درآمد به بخش‌های مختلف و تنوع اقلیمی در آبخیز پر اهمیت‌‌ترین نقاط قوت و کافی نبودن مایملک نسبت به بعد خانوار مهمترین نقطه ضعف است. اولویت‌‌بندی راهبرد‌‌های منطقه نیز حاکی از آن است که راهبرد کاهش تخریب منابع و اصلاح الگوی معیشتی به‌ترتیب با امتیازهای 2.21 و 2.19 در اولویت‌های اول و دوم قرار دارند.https://jwem.areeo.ac.ir/article_130361_5c04bb26d44749e5e0a2713e61e9aa4c.pdfتوسعه پایدارتوفان فکریذی‌نفعانرویکرد مفهومیمدیریت پایدار حوزه‌های آبخیز |
| spellingShingle | رضا چمنی هنگامه شکوهیده سمیه زارع رضا زارعی حامد امینی لیلا همتی وحید موسوی عبدالواحد خالدی درویشان کاربست تحلیل SWOT با تفکیک عوامل طبیعی و انسانی در مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز میخ‌ساز در استان مازندران Muhandisī va mudirīyyat-i ābkhīz توسعه پایدار توفان فکری ذی‌نفعان رویکرد مفهومی مدیریت پایدار حوزه‌های آبخیز |
| title | کاربست تحلیل SWOT با تفکیک عوامل طبیعی و انسانی در مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز میخ‌ساز در استان مازندران |
| title_full | کاربست تحلیل SWOT با تفکیک عوامل طبیعی و انسانی در مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز میخ‌ساز در استان مازندران |
| title_fullStr | کاربست تحلیل SWOT با تفکیک عوامل طبیعی و انسانی در مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز میخ‌ساز در استان مازندران |
| title_full_unstemmed | کاربست تحلیل SWOT با تفکیک عوامل طبیعی و انسانی در مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز میخ‌ساز در استان مازندران |
| title_short | کاربست تحلیل SWOT با تفکیک عوامل طبیعی و انسانی در مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز میخ‌ساز در استان مازندران |
| title_sort | کاربست تحلیل swot با تفکیک عوامل طبیعی و انسانی در مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز میخ‌ساز در استان مازندران |
| topic | توسعه پایدار توفان فکری ذی‌نفعان رویکرد مفهومی مدیریت پایدار حوزه‌های آبخیز |
| url | https://jwem.areeo.ac.ir/article_130361_5c04bb26d44749e5e0a2713e61e9aa4c.pdf |
| work_keys_str_mv | AT rḍạcẖmny ḵạrbsttḥlylswotbạtfḵyḵʿwạmlṭbyʿywạnsạnydrmdyrytyḵpạrcẖhḥwzhậbkẖyzmykẖsạzdrạstạnmạzndrạn AT hngạmhsẖḵwhydh ḵạrbsttḥlylswotbạtfḵyḵʿwạmlṭbyʿywạnsạnydrmdyrytyḵpạrcẖhḥwzhậbkẖyzmykẖsạzdrạstạnmạzndrạn AT smyhzạrʿ ḵạrbsttḥlylswotbạtfḵyḵʿwạmlṭbyʿywạnsạnydrmdyrytyḵpạrcẖhḥwzhậbkẖyzmykẖsạzdrạstạnmạzndrạn AT rḍạzạrʿy ḵạrbsttḥlylswotbạtfḵyḵʿwạmlṭbyʿywạnsạnydrmdyrytyḵpạrcẖhḥwzhậbkẖyzmykẖsạzdrạstạnmạzndrạn AT ḥạmdạmyny ḵạrbsttḥlylswotbạtfḵyḵʿwạmlṭbyʿywạnsạnydrmdyrytyḵpạrcẖhḥwzhậbkẖyzmykẖsạzdrạstạnmạzndrạn AT lylạhmty ḵạrbsttḥlylswotbạtfḵyḵʿwạmlṭbyʿywạnsạnydrmdyrytyḵpạrcẖhḥwzhậbkẖyzmykẖsạzdrạstạnmạzndrạn AT wḥydmwswy ḵạrbsttḥlylswotbạtfḵyḵʿwạmlṭbyʿywạnsạnydrmdyrytyḵpạrcẖhḥwzhậbkẖyzmykẖsạzdrạstạnmạzndrạn AT ʿbdạlwạḥdkẖạldydrwysẖạn ḵạrbsttḥlylswotbạtfḵyḵʿwạmlṭbyʿywạnsạnydrmdyrytyḵpạrcẖhḥwzhậbkẖyzmykẖsạzdrạstạnmạzndrạn |